شێخ مەحموودی حه‌فید
لە کۆنەوە هه‌رێمی کوردستان لەلایەن میرنشینەکانی سۆران و بابان و بادینان و ئەردەلانەوە دەسەڵاتی سەربەخۆیی بۆ ماوەیەکی کاتی هەبووە. لەبەر کۆمەڵێک هۆکاری سیاسی و کۆمەڵایەتی و جوگرافی ئەم ئیماراتانەی کورد لەناوچوون.
لە کانوونی دووەمی 1918 شێخ مەحموودی حه‌فید داوای پاڵپشتی ئینگلیزی کردووە بۆ دامەزراندنی حکوومەتی کوردستانی جنوبی، لە ماوەی 1919-1922ئەم حکوومەتە راگەیندراوە، بەڵام دوای ئەوە لەناو براوە.
بارزانییەکان لە ساڵی 1929 داوای سەربەخۆیی ناوچە کوردییەکانی کرد و تا ئەوەی شۆڕش دژی دەسەڵاتی بەغدا دەست پێدەکات، هەروەها (بارزانیی نەمر) بۆ بەدیهێنانی ئاواتی گه‌وره‌ی دەوڵەتی کوردی لە ساڵی 1945 بۆ بەشداریکردن لە کۆماری کوردستان- لە مەهەباد دەچێتە رۆژهەڵاتی کوردستان و هاوکاری پێشەوا قازی محەمەد دەکات بۆ سەرخستن و بەردەوام بوونی کۆماری کورستان. ئەمەش تاکو ساڵی 1946 درێژە دەکێشێت و دوای روخانی کۆماریش لەگه‌ڵ پێشمه‌رگه‌کانی له داستانێکی کەموێنەدا و دوای چه‌ندین نه‌به‌ردی مێژوویی له سنووره‌کانی ئێران و عێراق و تورکیادا دواجار خۆیان گه‌یانده رووباری (ئاراس) و به په‌ڕینه‌وه‌یان خۆیان گه‌یانده ناو خاکی یه‌کێتیی سۆڤییه‌تی جاران و دوای سه‌رکه‌وتنی شۆڕشی عێراق له ساڵی 1958 گه‌ڕانه‌وه و وه‌ک قاره‌مانانی گه‌ل پێشوازییان لێ کرا.
دوای خۆ دزینه‌وه‌ی حکوومه‌ته‌که‌ی عه‌بدولکه‌ریم قاسم له به‌ڵێنه‌کانی به‌رامبه‌ر کورد و هه‌وڵدانی ده‌سه‌ڵاتدارانی به‌غدا بۆ چه‌وساندنه‌وه‌ی هه‌لی کورد، لە مانگی ئەیلول 1961شۆڕشی کورد هه‌ڵگیرسایه‌وه. ئەو شۆڕشە میللییە کە تاکو ئازاری 1970 درێژەی کێشا، بە گەورەترین شۆڕشی چەکداری کوردستان دادەنرێت و لەئاکامیشدا شۆڕش توانی بە سەرۆکایەتی (بارزانیی نەمر) ده‌سه‌ڵاتدارانی ئه‌وسای عێراق ناچار بکات مل بداتە رێککەوتنامەی ئاداری 1970 و بۆ یەکەمینجار دان بە مافی ئۆتۆنۆمی بۆ کورد دابنرێت و (ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمیی کوردستان) راگه‌یه‌ندرا. ئەم بارودۆخەش تاکو ساڵی 1974 کێشا و کاتێک ده‌سه‌ڵاتدارانی به‌غدا رێککه‌وتنی یازده‌ی ئاداریان پێشێل کرد و بێ گوێدانه به‌ڵێنه‌کانیان به‌شێوه‌یه‌کی یه‌کلایه‌نه سنووری ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمییان ده‌ستنیشان کرد و که‌رکووک به‌شێکی زۆری ناوچه کوردنشینه‌کانی دیکه‌یان خسته ده‌ره‌وه‌ی ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی، جارێکی دیکه شۆڕش دەستی پێکردەوە و ئەمجارە لە پیلانێکی نێودەوڵەتیدا لە ڕێگەی رێککەوتنی شومی جەزائیر خیانەت لە کوردستان و گەلی کورد کرا و شۆڕشی ئه‌یلوول تووشی نسکۆ هات.
جارێکی دیکە لە ماوەیەکی کورتدا، پێچەوانەی پیلانەکانی داگیرکەرانی کوردستان شۆڕشی گولانی پێشکەوتنخواز لە 26مانگی ئایاری 1976دا دەستی پێکردەوە و پارتی دیموکراتی کوردستان و حزبه کوردستانییه‌کان له خه‌بات به‌رده‌وام بوون و دواتر بۆ یه‌کخستنی تواناکان هه‌وڵه‌کانی شه‌هیدی هه‌میشه زیندوو (ئیدریس بارزانی) که به ئه‌ندازیاری ئاشتبوونه‌وه‌ی گشتی ناسراوه، هاته به‌رهه‌م و له ساڵی 1988 به‌ره‌ی کوردستانی پێکهێنرا و له‌راپەڕینی ئاداری1991 کۆتایی بەدەسەڵاتی داگیرکاری بەعسییەکان لە بەشێکی ئه‌م پارچه‌یه‌ی کوردستان هێنرا.
لە کانوونی دووەمی 1918 شێخ مەحموودی حه‌فید داوای پاڵپشتی ئینگلیزی کردووە بۆ دامەزراندنی حکوومەتی کوردستانی جنوبی، لە ماوەی 1919-1922ئەم حکوومەتە راگەیندراوە، بەڵام دوای ئەوە لەناو براوە.
بارزانییەکان لە ساڵی 1929 داوای سەربەخۆیی ناوچە کوردییەکانی کرد و تا ئەوەی شۆڕش دژی دەسەڵاتی بەغدا دەست پێدەکات، هەروەها (بارزانیی نەمر) بۆ بەدیهێنانی ئاواتی گه‌وره‌ی دەوڵەتی کوردی لە ساڵی 1945 بۆ بەشداریکردن لە کۆماری کوردستان- لە مەهەباد دەچێتە رۆژهەڵاتی کوردستان و هاوکاری پێشەوا قازی محەمەد دەکات بۆ سەرخستن و بەردەوام بوونی کۆماری کورستان. ئەمەش تاکو ساڵی 1946 درێژە دەکێشێت و دوای روخانی کۆماریش لەگه‌ڵ پێشمه‌رگه‌کانی له داستانێکی کەموێنەدا و دوای چه‌ندین نه‌به‌ردی مێژوویی له سنووره‌کانی ئێران و عێراق و تورکیادا دواجار خۆیان گه‌یانده رووباری (ئاراس) و به په‌ڕینه‌وه‌یان خۆیان گه‌یانده ناو خاکی یه‌کێتیی سۆڤییه‌تی جاران و دوای سه‌رکه‌وتنی شۆڕشی عێراق له ساڵی 1958 گه‌ڕانه‌وه و وه‌ک قاره‌مانانی گه‌ل پێشوازییان لێ کرا.
دوای خۆ دزینه‌وه‌ی حکوومه‌ته‌که‌ی عه‌بدولکه‌ریم قاسم له به‌ڵێنه‌کانی به‌رامبه‌ر کورد و هه‌وڵدانی ده‌سه‌ڵاتدارانی به‌غدا بۆ چه‌وساندنه‌وه‌ی هه‌لی کورد، لە مانگی ئەیلول 1961شۆڕشی کورد هه‌ڵگیرسایه‌وه. ئەو شۆڕشە میللییە کە تاکو ئازاری 1970 درێژەی کێشا، بە گەورەترین شۆڕشی چەکداری کوردستان دادەنرێت و لەئاکامیشدا شۆڕش توانی بە سەرۆکایەتی (بارزانیی نەمر) ده‌سه‌ڵاتدارانی ئه‌وسای عێراق ناچار بکات مل بداتە رێککەوتنامەی ئاداری 1970 و بۆ یەکەمینجار دان بە مافی ئۆتۆنۆمی بۆ کورد دابنرێت و (ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمیی کوردستان) راگه‌یه‌ندرا. ئەم بارودۆخەش تاکو ساڵی 1974 کێشا و کاتێک ده‌سه‌ڵاتدارانی به‌غدا رێککه‌وتنی یازده‌ی ئاداریان پێشێل کرد و بێ گوێدانه به‌ڵێنه‌کانیان به‌شێوه‌یه‌کی یه‌کلایه‌نه سنووری ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمییان ده‌ستنیشان کرد و که‌رکووک به‌شێکی زۆری ناوچه کوردنشینه‌کانی دیکه‌یان خسته ده‌ره‌وه‌ی ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی، جارێکی دیکه شۆڕش دەستی پێکردەوە و ئەمجارە لە پیلانێکی نێودەوڵەتیدا لە ڕێگەی رێککەوتنی شومی جەزائیر خیانەت لە کوردستان و گەلی کورد کرا و شۆڕشی ئه‌یلوول تووشی نسکۆ هات.
جارێکی دیکە لە ماوەیەکی کورتدا، پێچەوانەی پیلانەکانی داگیرکەرانی کوردستان شۆڕشی گولانی پێشکەوتنخواز لە 26مانگی ئایاری 1976دا دەستی پێکردەوە و پارتی دیموکراتی کوردستان و حزبه کوردستانییه‌کان له خه‌بات به‌رده‌وام بوون و دواتر بۆ یه‌کخستنی تواناکان هه‌وڵه‌کانی شه‌هیدی هه‌میشه زیندوو (ئیدریس بارزانی) که به ئه‌ندازیاری ئاشتبوونه‌وه‌ی گشتی ناسراوه، هاته به‌رهه‌م و له ساڵی 1988 به‌ره‌ی کوردستانی پێکهێنرا و له‌راپەڕینی ئاداری1991 کۆتایی بەدەسەڵاتی داگیرکاری بەعسییەکان لە بەشێکی ئه‌م پارچه‌یه‌ی کوردستان هێنرا.
0 comments:
إرسال تعليق